Pożyczka wspierająca zieloną transformację miast – szansa na realną zmianę miejskiej przestrzeni

W dobie rosnących wyzwań klimatycznych i konieczności przechodzenia na zrównoważony rozwój, samorządy i instytucje publiczne stoją przed ogromną odpowiedzialnością, ale i szansą. Program „Pożyczka wspierająca zieloną transformację miast”, uruchomiony przez Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) ze środków Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO), ma na celu wesprzeć ten proces. Nabór wniosków ruszył 5 kwietnia 2024 roku i prowadzony jest w trybie ciągłym – aż do wyczerpania dostępnych środków. To inicjatywa, która może odmienić sposób, w jaki postrzegamy rozwój polskich miast.

Nowe ramy wsparcia i przełomowy charakter pożyczki

Instrument Zielonej Transformacji Miast (IZTM) to narzędzie mające umożliwić polskim miastom przeprowadzenie rzeczywistej zmiany: w kierunku bardziej zielonej, odpornej i przyjaznej przestrzeni miejskiej. Główny cel pożyczki został precyzyjnie określony – ma służyć zazielenieniu miast, zmniejszeniu zanieczyszczeń, efektywniejszemu wykorzystaniu zasobów naturalnych, przeciwdziałaniu zmianom klimatu, poprawie jakości życia mieszkańców oraz ochronie różnorodności biologicznej.

Pożyczki są udzielane na preferencyjnych warunkach, co czyni ten instrument wyjątkowo atrakcyjnym dla szerokiego grona odbiorców. Warto podkreślić, że BGK nie pobiera opłat i prowizji za rozpatrzenie wniosków oraz udzielenie i obsługę pożyczki, co dodatkowo zwiększa dostępność i przystępność finansowania.

Kto może skorzystać ze wsparcia?

Z pożyczki mogą korzystać nie tylko jednostki samorządu terytorialnego, ale również szeroka grupa podmiotów zaangażowanych w rozwój przestrzeni miejskiej i działalność proekologiczną. O wsparcie mogą wnioskować:

• gminy, powiaty i województwa,

• związki i stowarzyszenia JST,

• spółki komunalne i spółki Skarbu Państwa,

• Towarzystwa Budownictwa Społecznego (TBS) i Społeczne Inicjatywy Mieszkaniowe (SIM),

• spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe,

• uczelnie wyższe, instytucje kultury, jednostki naukowo-badawcze,

• wspólnoty energetyczne (klastry i spółdzielnie energii),

• organizacje pozarządowe i społeczne.

Od 7 kwietnia 2025 r. pożyczka stanie się również dostępna dla przedsiębiorców prywatnych, którzy spełnią warunek osiągnięcia przychodu na poziomie co najmniej 2,5 mln euro za poprzedni rok obrotowy. Ich inwestycje muszą jednak wpisywać się w cele transformacji klimatycznej i nie mogą dotyczyć np. rozbudowy produkcji przemysłowej.

Warunki pożyczki – elastyczność i preferencje

Instrument Zielonej Transformacji Miast przewiduje bardzo korzystne warunki finansowania:

• Minimalna kwota pożyczki wynosi 2 mln zł.

• Maksymalna kwota nie jest sztywno określona – zależy od dostępnych środków.

• Okres spłaty może wynieść do 20 lat.

• Dopuszczalna jest karencja w spłacie kapitału – do 24 miesięcy po zakończeniu projektu.

• Oprocentowanie zależne jest od typu inwestora oraz rodzaju projektu:

  • 0% – dla JST, TBS, uczelni, instytucji kultury i projektów niegenerujących przychodów,

  • 1% – dla projektów przynoszących przychody lub oszczędności,

  • stopa referencyjna NBP -1 p.p. – dla pozostałych, przy zachowaniu minimum 0%.

Pożyczka może pokryć nawet 100% kosztów kwalifikowanych projektu. Istnieje także możliwość umorzenia 5% kapitału, jeśli projekt spełnia kryteria społeczne i ekologiczne oraz nie przynosi zysków po realizacji.

Co można finansować?

Lista inwestycji kwalifikujących się do wsparcia jest bardzo szeroka. Pożyczka może być przeznaczona na:

• inwestycje w odnawialne źródła energii (np. farmy fotowoltaiczne, biogazownie, OZE w budynkach),

• poprawę efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej,

• wdrażanie energooszczędnych systemów oświetlenia przestrzeni miejskich,

• rewitalizację zdegradowanych obszarów miejskich,

• tworzenie i utrzymanie terenów zielonych, parków, ogrodów społecznych,

• rozwój miejskich ścieżek rowerowych i infrastruktury pieszej,

• transport zeroemisyjny – w tym zakup autobusów, pojazdów użytkowych i śmieciarek elektrycznych,

• rozwój rozwiązań typu smart city, systemów monitoringu zużycia energii, zarządzania wodą i odpadami,

• tworzenie centrów edukacji ekologicznej i działań zwiększających świadomość mieszkańców,

• działania proekologiczne zwiększające powierzchnię biologicznie czynną miast.

Wydatki kwalifikowane obejmują m.in. zakup materiałów i usług budowlanych, montaż nowych urządzeń, wartości niematerialne i prawne, ekspertyzy, projekty techniczne oraz koszty edukacyjne (do 10% wartości projektu, nie więcej niż 1 mln zł).

Możliwe jest również refinansowanie projektów, które rozpoczęły się po 1 lutego 2020 r., o ile nie były one wcześniej finansowane ze środków KPO lub programów unijnych.

Ograniczenia i wyłączenia z finansowania

Nie wszystkie typy inwestycji mogą zostać objęte wsparciem. Pożyczki nie można przeznaczyć m.in. na:

• modernizację linii produkcyjnych w firmach,

• wprowadzenie nowych produktów do obrotu,

• zwiększenie produkcji lub skali działalności gospodarczej,

• finansowanie podatku VAT,

• wydatki kwalifikowane w innych programach UE,

• inwestycje związane z paliwami kopalnymi,

• projekty zmniejszające powierzchnię biologicznie czynną (z wyjątkami ekologicznymi).

Zdecydowanie nie będą wspierane działania powodujące długotrwałe szkody dla środowiska naturalnego lub zwiększające emisje gazów cieplarnianych.

Jak wygląda proces aplikacji?

Wniosek należy złożyć do odpowiedniego regionalnego oddziału BGK w formie elektronicznej. Obowiązuje aktualny wzór wniosku (część A i B) wraz z załącznikami i raportem DNSH. Całość powinna zostać spakowana do pliku .rar z hasłem i podpisana kwalifikowanym podpisem elektronicznym.

Po złożeniu wniosku BGK przeprowadza ocenę kredytową oraz ocenę zgodności projektu z zasadami środowiskowymi. Decyzja o przyznaniu finansowania jest podejmowana indywidualnie.

W przypadku projektów już zakończonych, wystarczy złożyć zestawienie poniesionych kosztów – faktury nie są wymagane na etapie wnioskowania.

Kiedy warto aplikować?

Czas jest kluczowy – nabór ma charakter ciągły, ale środki są ograniczone. Wnioski można składać aż do wyczerpania funduszy, jednak ostateczna data zawarcia umowy to 31 sierpnia 2026 r., a wypłaty mogą być dokonywane do 31 grudnia 2030 r.

To oznacza, że nie tylko nowe, ale również częściowo lub całkowicie zrealizowane inwestycje (jeśli rozpoczęły się po 1 lutego 2020 r.) mogą zostać objęte finansowaniem.

Transformacja zaczyna się lokalnie

Instrument Zielonej Transformacji Miast to nie tylko źródło finansowania – to narzędzie zmiany myślenia o przestrzeni miejskiej. Program nie faworyzuje dużych metropolii – wspiera również mniejsze miasta i ich obszary funkcjonalne (MOF), stawiając na integrację i współpracę regionalną.

Dzięki temu samorządy, spółdzielnie, uczelnie, a wkrótce także przedsiębiorcy, mogą razem budować bardziej zrównoważoną, czystą i zdrową przyszłość swoich społeczności.